Çağatay han

Adını Cengiz Han’ın oğlu Çağatay’dan alır. Çağatay Han’ın ölümünden sonra torunu Kara Hülâgû (1241-1246), daha sonra da oğullarından Yesü-Mengü (1246-1251) Çağatay hanı olmuşlardır. Bu dönemde Çağatay hanları Karakorum’daki büyük hanlığa karşı müstakil hareket edemediler. Nitekim 1251’de toplanan kurultayda Toluy’un oğlu Mengü’nün büyük han seçilmesiyle Kara Hülâgû tekrar Çağatay Hanlığı’nın başına getirildi; ancak aynı yıl ölümü üzerine karısı Ergene Hatun oğlu Mübârek Şah adına nâibe olarak ülkenin yönetimini eline aldı. 1259’da büyük kağan Mengü’nün ölümünden sonra kardeşleri Kubilay ile Arık-Buka taht mücadelesini sürdürürken Çağatay’ın torunu ve Baydar’ın oğlu Algu da Arık-Buka adına Türkistan’da faaliyet göstermeye başladı. Çağatay Hanlığı toprakları yanında Hârizm ve Afganistan’ı da ele geçiren Algu, Kubilay Han’ın da desteğiyle Batu Han zamanında Altın Orda’ya geçmiş olan Çu ve Yedisu havzalarını yeniden Çağatay Hanlığı topraklarına kattı. Bunun üzerine Ergene Hatun ile Mâverâünnehir hâkimi Mesud Yalvaç, Algu’yu Arık-Buka’ya şikâyet ettiler. Bu gelişmeler Algu’yu Arık-Buka’dan uzaklaştırırken Kubilay Han’a yaklaştırdı. Bu sırada Algu Ergene Hatun ile evlenip Mesud Yalvaç’ı da eski görevine iade etmek suretiyle meseleyi çözdü ve Çağatay hanı oldu (1260-1266). Bu sebeple Algu Çağatay Hanlığı’nın gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Meksika semenderi olarak ilginçliği Meksika’nın sembollerinden han bir tanesi haline gelmiştir.